اقتصاد هنگفت معادن یزد واقعی نیست!

معادن از دیرباز یکی از مهمترین ظرفیت‌های اقتصادی جوامع به شمار می‌رفته‌اند؛ از معادن ذغال سنگ تا معادن فلزات با ارزشی مانند طلا، مس، روی و آلومینیوم و دیگر سنگ‌ها و کانی‌ها که همواره مورد توجه بشر بوده و بعضاً نیز همین ظرفیت‌ها موجب تحول در دنیا شده است.

یزد به عنوان بهشت معادن کشورمان محسوب می‌شود چرا که تنوع عناصر معدنی آن در کشور و حتی در سطح بین‌المللی منحصربفرد و کم‌نظیر است و بر پایه‌ی ظرفیت همین معادن نیز، صنایع بزرگ و دارای سرمایه‌های هنگفتی نظیر فولاد در آن شکل گرفته‌ است اما تا چه میزان اقتصاد معدنی یزد موجب تحول در این استان شده است؟

در این باره باید به تاریخ معادن یزد رجوع کنیم، زمانی که اولین معادن استان از جمله معادن سنگ آهن، سرب و روی و دیگر سنگ‌های معدنی فعالیت خود را آغاز کردند و در کنار نیروهای بومی همین مناطق، به تدریج موجی از مهاجرت‌ها به سمت استان اتفاق افتاد.

اشتغال و توسعه صنایع وابسته به معدن جزو دستاوردهای مهم این بخش در استان یزد به ویژه در سالهای اخیر بوده و تحول عظیمی نیز در توسعه‌ی این استان رقم زده است اما با این وجود هنوز هم هرچند کمتر از گذشته شاهد خام‌فروشی معادن استان و از بین رفتن سرمایه‌های استان و کشورمان بدون توسعه زیرساخت‌های صنایع پایین دستی هستیم.

«محمدصالح جوکار» نماینده مردم یزد و اشکذر و رئیس فراکسیون معدن در مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا راجع به تلاش‌های صورت گرفته برای جلوگیری از خام فروشی معادن، اظهار می‌کند: طی ۴۲ سال گذشته در برهه‌ای از زمان، تنها صادر کننده سنگ آهن یزد بودیم که بخشی از آن نیز به خارج از کشور صادر می‌شد.

وی با اشاره به سرمایه‌گذاری‌های سال‌های اخیر در استان به منظور تکمیل زنجیره‌ی تولید و فرآوری معادن، می‌گوید: تکمیل این زنجیره در قالب تولید کنسانتره، گندله و نهایتاً تولید فولاد در یزد با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی طی این سالها دنبال شده است.

با این وجود، نباید فراموش کنیم که معادن، ذخایری تمام شدنی هستند و این مسئله را بارها و بارها فعالان زیست محیطی و اساتید دانشگاهی متذکر شده‌اند؛ «منصور مهینی‌زاده» عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه یزد در این باره نسبت به از دست رفتن سرمایه‌های استان در قالب توسعه معادن هشدار می‌دهد و تاکید می‌کند که دیر یا زود اقتصاد متکی به معادن استان باید جای خود را به صنایعی مانند گردشگری و خدمات بدهد اما آن روز بدن زمین یزد، تکه‌تکه شده است و دیگر سرمایه‌ای نمی‌ماند.

جوکار نماینده یزد نیز در تایید از دست رفتن سرمایه‌های عظیم استان به بهایی اندک، می‌گوید: معادن، پایان‌پذیر هستند و شاید در این مدتی که از بهره‌برداری معادن غنی مانند سنگ آهن در یزد گذشته، تکمیل زنجیره فرآوری و تولید بتواند تاحدودی جبران این مسئله باشد.

وی اضافه می‌کند: شاید دیگر سنگ‌های معدنی صادر نشود و در داخل استان فرآوری را انجام دهیم، اما بخشی از این فرآیند نیز در خارج استان انجام می‌شود که با توجه به محدود بودن منابع و تعلق آن به همه مردم استان، باید این سرمایه‌ها را با بالاترین ارزش تولید و عرضه کنیم.

لزوم  سرمایه‌گذاری صنایع جوارمعدنی در یزد

تکمیل زنجیره فرآوری برای جلوگیری از خام فروشی قطعاً امری ضروری است و همان طور که وزارت صمت در خصوص خام فروشی معادن قوانینی بازدارنده دارد، باید تکمیل این زنجیره نیز سرعت بگیرد ولی در این باره تکنولوژی مهمترین مسئله به شمار می‌رود.

بارها بخش‌ خصوصی نیز شرایط تسهیل راه‌اندازی بخش صنایع تکمیلی و پایین دستی معادن را مطالبه کرده‌ اما به نظر می‌رسد علاوه بر کوتاهی‌هایی در این مقوله وجود دارد، رانت‌هایی نیز در این حوزه تشدیدکننده سرعت‌نگرفتن سرمایه‌گذاری در این حوزه بوده است.

هر چند فولاد در استان یزد تا حدی مشمول صنایع پایین‌دستی شده اما هنوز روی، آلومینیوم، مس و سایر ظرفیت‌های معدنی یزد به عنوان امن‌ترین استان کشور برای سرمایه‌گذاری نیازمند جلب سرمایه‌ها در این بخش هستند و بارها نیز برخی از فعالان صنعتی استان مانند «علیرضا چایچی» مسئول شرکت فولاد آلیاژی ایران در یزد این مهم را از مسئولان ارشد استان مطالبه کرده‌اند.

چایچی در گفت‌وگو با ایسنا تاکید می‌کند؛ این تکمیل زنجیره تولید با توجه به ظرفیت‌های داخل استان یک نیاز به شمار می‌رود و باید در این باره صنایع و معادن استان بتوانند مکمل نیازهای همدیگر باشند.

در این زمینه «محمدصالح جوکار» نماینده یزد در مجلس با تاکید بر این که ظرفیت موجود در این زنجیره باید فرصتی برای استان و مردم در راستای پیشبرد و پیشرفت کشور باشد، به ایسنا می‌گوید: به اعتقاد فراکسیون معدن در مجلس، با توجه به بررسی‌های موجود در حوزه فراوری مواد معدنی به ویژه فولاد، سود قابل توجهی نصیب استان نمی‎شود.

این مسئول با اشاره به وجود رانت در فروش سنگ آهن و بهره‌برداری از معادن و فروش آنریال عنوان می‌کند: تفاوت قیمت سنگ آهن و محصول پایانی در زنجیره تولید آن، بسیار قابل توجه است و با این احتساب ما در حال از دست دادن سرمایه‌های ارزشمند خود به میزان کم ارزشی هستیم.

وی با اشاره به این که با توجه به نیروی کار و سرمایه ملی موجود، ثروت چندانی برای کشور از ناحیه معادن تولید نشده است، تاکید می‌کند: امروز در چشم انداز در نظر گرفته شده، توجه به صنایع پایین دستی با توجه به نیاز کشور و ارزش افزوده آن ضروری است.

وی با تاکید بر ایجاد صنایع بالادستی استان در حوزه تولید روی و آلومینیوم که ارزش افزوده بالاتری نسبت به آهن و فولاد دارند، می‌گوید: باید صنایعی با اشتغال‌زایی و درآمد قابل توجه برای استان مورد توجه واقع شود.

جوکار به کارخانجات سرب و روی مهدی آباد به عنوان یک ظرفیت مهم برای استان اشاره می‌کند و یاداور می‌شود: هرچند در گذشته، این بخش در ایتان مورد کم توجهی واقع شده اما به واسطه ورود بخش خصوصی اقدامات خوبی را در این رابطه شاهدیم.

پایان مدیریت‌های نااهل و غیرتخصصی معادن یزد

با تمام این اوصاف، مسئله مهم دیگری نیز به مشکلات معادن دامن زده و آن هم مدیریت‌هایی است که بعضاً گزینشی و با نگاه سیاسی و انتخاب افراد غیربومی و غیرمتخصص بوده و منجر به انحصار سرمایه‌هایی ملی در دست این گروه از افراد شده است، البته این رویه باعث شده تا بسیاری از معادن دارای چنین مدیریت‌هایی، غیرفعال بمانند و تنها مجوزهایشان تمدید ‎شود؛ مسئله‌ای که در شرایط اقتصادی فعلی باید بیشتر به عنوان یک تهدید ملی و یک فرصت برای ایجاد اشتغال مورد توجه قرار گیرد.

«محمدعلی طالبی» استاندار یزد در تایید تعطیلی و نیمه‌فعال بودن بسیاری از معادن در دومین قطب معدنی ایران و علت آن بیان می‌کند: تعدادی از شرکت‌ها و معادن بزرگ خواستار سرمایه‌گذاری در بخش معدن هستند و می‌توانند معادن تعطیل‌شده را فعال کنند ولی متأسفانه به‌ خاطر اینکه پهنه‌ها در دست کسانی است که توانایی مالی کافی را در این خصوص ندارند و حاضر به واگذاری به معادن قوی‌تر نیز نیستند، این کار تاکنون محقق نشده است.

وی ادامه می‌دهد: طبق روال گذشته، صاحبان معادن غیرفعال یزد با اتمام تاریخ مجوز، پروانه فعالیت خود را تمدید می‌کنند و همین چرخه‌ی غلط متأسفانه باعث معطل ماندن رونق معادن در استان شده بود ولی خوشبختانه دولت اکنون جلوی این روند را گرفته و دیگر مجوز افرادی که نتوانستند در مهلت مقرر معدن را فعال کنند، تمدید نمی‌شود.

«محمدصالح جوکار» رئیس فراکسیون معدن هم در این خصوص تاکید می‌کند: در این رابطه قوانین لازم وجود دارد اما در زمینه اجرای قوانین در بخش صنعت و معدن دچار مشکل هستیم به طوری که در حال حاضر ۵۰ درصد معادن واگذار شده نیز فعال نیستند.

وی با تاکید بر این که وزارت صمت باید افراد متوقف کننده فعالیت معادن به مدت طولانی را عزل کند، می‌گوید: این معادن باید دوباره فعال شوند که البته شورای عالی معادن در این زمینه فعالیت می‌کنند.

جای خالی دانش بنیان‌ها در بخش معدن

معادن تنها درگیر چنین مشکلاتی نیستند، بعضاً دست گذاشتن دستگاه‌های ملی، از منابع طبیعی گرفته تا برخی از دیگر دستگاه‌ها مانند سازمان انرژی اتمی به روی پهنه‌های غنی استان نیز از گلایه‌هایی است که بارها متولیان استان در جهت رفع موانع توسعه معدنی یزد مطرح کرده‌‎اند، «محمدرضا علمدار» رئیس سازمان صمت یزد نیز این مسئله را بارها متذکر شده است، اما در کل مشکل ما کجاست که توانایی بهره‌برداری از پهنه‌هایی که بعضا در دایره دستگاه‌های دیگر قرار می‌گیرد را نداریم؟

متاسفانه با وجود اقدامات موثری که در خصوص توسعه علم دانش بنیان در استان یزد انجام شده اما هنوز هم جای خالی معادن در بین دانش‌بنیان‌ها به وضوح دیده می‎شود به طوری که «محمدرضا بابایی» یکی از کارشناسان اقتصادی استان نیز به این حلقه مفقوده اشاره می‌کند.

معادنی مانند معدن دره زرشک تفت و آنومالی‌های جدید سنگ آهن در اردکان، ظرفیت‌هایی هستند که بارها کارشناسان اقتصادی و مسئولان از آن‌ها به عنوان چاه نفت یزد و بسیار موثر در توسعه اشتغال استان یاد کرده‌اند اما در حالی از این ظرفیت‌ها چشم پوشی می‌شود که به علت نبود تکنولوژی به‌روز برای بهره برداری درست و با کمترین آسیب به  محیط زیست، نمی‌توان از آنها استفاده کرد.

این مشکل را در حالی در کشور شاهد هستیم که کشورهایی مانند امریکا، استرالیا و کشورهای اروپایی از ظرفیت‌ معادن با استفاده از تکنولوژی بسیار پیشرفته، بالاترین بهره‌برداری به همراه کمترین آسیب به محیط زیست را می‌برند.

دانش‌بنیان موضوعی است که هر چند به نظر می‌رسد در مراکز علمی و دانشگاهی استان نیز مورد توجه قرار گرفته ولی باز هم فرسودگی تکنولوژی و ماشین‌آلات همچنان مسئله‌ای است که عمده معدن‌داران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

«سعید افضلی‌پور» رئیس خانه معدن استان یزد نیز در نشستی که اخیراً با وزیر صمت در استان برگزار شد، فرسوده بودن تکنولوژی و ماشین آلات معدنی یزد را معضلی برای این استان اعلام کرد و خواستار توجه جدی به این حوزه شد.

به نظر می‌رسد بهره‌برداری از معادن جدید با نبود تکنولوژی نمی‌تواند صرفه اقتصادی چندانی نه در استان بلکه در کشور داشته باشد و لازم است که به جای تلاش برای بهره برداری بیشتر از معادن،در حوزه صنایع جوار معدنی و توسعه دانش بنیان حوزه معادن اقدام شود تا ارزش اقتصادی معادن موجود به میزانی برسد که بالاترین ارزش افزوده را به همراه داشته باشد.

منبع:ایسنا