اهمیت سازماندهی دانش منجربه بازیابی و استفاده مجدد آن می‌شود

براساس این پژوهش، سیستم‌های سازماندهی دانش، کتاب‌شناسی، رده‌بندی، نقشه دانش، تاکسونومی‌ها، اصطلاح‌نامه‌ها، شبکه‌های معنایی و هستی‌شناسی‌ها را در برمی‌گیرد. موضوع مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که دامنه اصلی سازماندهی دانش با گذشت زمان غیرقابل تغییر است؛ در عوض محیطی که در آن فعالیت می‌کند به طرز چشمگیری تغییر کرده و همچنان به تغییر ادامه خواهد داد. محققان در پژوهشی با عنوان «ساختار مطالعات سازماندهی دانش براساس تحلیل شبکه هم نویسندگی» آورده‌اند، سازماندهی دانش باید به طور مرتب به‌روز شود تا منعکس کننده پیشرفت دانش بشری باشد. بنابراین تغییرات اجتناب‌ناپذیر است.

این پژوهش که توسط امید علی پور، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه پیام نور، فرامرز سهیلی، دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، ثریا ضیائی، دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و علی اکبر خاصه، استادیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه پیام‌نور، انجام شده، نشان می‌دهد  سازماندهی دانش در دنیای امروز، اهمیت، تنوع و گسترش بیشتری یافته است. در واقع این حوزه ماهیتی میان‌رشته‌ای داشته، به طوری که مطالعه در خصوص جنبه‌های مختلف آن همواره یکی از زمینه‌های مهم در علم اطلاعات و دانش‌شناسی محسوب شده و می‌تواند خاستگاه انجام پژوهش‌های مهمی در این عرصه باشد.

محققان می‌گویند در پژوهش‌های منتشر شده غالبا فقط جنبه‌های خاصی شرح داده شده که تنها تصویری جزئی از چشم‌انداز پژوهش‌های سازماندهی دانش را نشان می‌دهد؛ در واقع برای پژوهشگران دشوار است که با مرور اینگونه مقاله‌ها بتوانند دیدی کلی از این زمینه را کسب کنند. بنابراین  انتظار می‌رود روش‌های علم سنجی به این نیاز کمک کند. علم سنجی یکی از روش‌های پرطرفدار و پرکاربرد است که می‌تواند مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرد.

امروز علم سنجی یک قلمرو پژوهشی کاملا فعال به شمار می‌رود و رشد تصاعدی آثار این قلمرو در سال‌های اخیر شدت یافته است. علم سنجی «علم علم» است. این امر می‌تواند به طور کلی به عنوان مجموعه تئوری‌ها و روش‌های توسعه یافته توسط دانشمندان علوم اطلاع‌رسانی برای استخراج اطلاعات از مجموعه داده‌های کتاب‌شناختی در نظر گرفته شود. پژوهشگران سنجش علم با استفاده از روش‌ها و فنون مختلفی از قبیل انواع تحلیل‌های هم استنادی، هم واژگانی و هم نویسندگی اقدام به مطالعه ساختار دانش در رشته‌ها و موضوعات گوناگون می‌کنند که تفاوت‌ها و شباهت‌های موجود در هر یک از این فنون باعث می‌شود اطلاعات جدید و متفاوتی درباره رشته‌های مورد بررسی به دست آید.

یکی از راه‌های ارزیابی دانشگاهیان، سابقه انتشاراتی آن‌هاست. در بعضی موارد، ارتقاء و حتی حفظ جایگاه شخص، به داشتن مقاله‌های مداوم در نشریات بستگی دارد. برای ارتقاء پیشرفت پژوهش‌های علمی و انتشار آن‌ها، باید همکاری‌های پژوهشگران بررسی شود. هم نویسندگی به منزله یکی از رسمی‌ترین جلوه‌های همکاری علمی، فعالیتی است که در آن دو یا چند نویسنده در تولید علم باهم مشارکت می‌کنند. گسترش، تخصص‌گرایی و پیچیدگی علوم در تمامی عرصه‌ها باعث شده است که پژوهشگر نه تنها در تمامی علوم، بلکه در تسلط به همه موضوعات حوزه تخصصی خود نیز ناتوان بماند.

با توجه به این امر و رشد علوم و پژوهش‌های چندوجهی و میان‌رشته‌ای، پژوهشگران ناگزیر به همکاری با سایر افراد درون و برون مرزی هستند. این امر موجب هم نویسندگی و رشد و گسترش آن شده است. با تجزیه و تحلیل شبکه‌های هم نویسی، می‌توان خصوصیات اجتماعی ساختار دانش را در سطوح مختلف مانند افراد، سازمان‌ها، بخش‌ها و کشورها آشکار ساخت. در واقع می‌توان هم نویسندگی را به عنوان نوعی ارزشمند از توسعه حرفه‌ای و همکاری دانشگاهی توصیه کرد.

در نتیجه همکاری‌های علمی بین پژوهشگران، سازمان‌ها و کشورها در حوزه‌های مختلف و ارتباطاتی که به دلیل این همکاری‌ها شکل می‌گیرد، شبکه‌ای از ارتباطات تشکیل می‌شود که شبکه اجتماعی نامیده می‌شود. این شبکه‌ها براساس سنجه‌های مختلفی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرند. شاخص‌های مرکزیت یکی از مهمترین این شاخص‌هاست که به بررسی اهمیت و تأثیرگذاری افراد در شبکه می‌پردازد. موقعیت یک عامل معمولا برحسب مرکزیتش بیان می‌شود. در واقع مرکزیت یک فرد در شبکه نشان دهنده تأثیرگذاری و اقتدار فرد در شبکه است.

مرکزیت سنجه‌ای است که برتری نقش‌آفرینی فردی که در شبکه جاسازی شده است را کمی‌سازی می‌کند. سنجه مرکزیت درجه، انعکاس دهنده میزان فعالیت و شهرت یک گره در میان سایر گره‌های موجود در شبکه است. این که یک گره در شبکه در چه فاصله زمانی می‌تواند به سایر گره‌ها دسترسی پیدا کند بر اساس سنجه مرکزیت نزدیکی سنجیده می‌شود. بررسی شاخص‌های شبکه‌های اجتماعی هم نویسندگی می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را درباره افراد مهم و تأثیرگذار یک شبکه بیان کند.

این افراد در شبکه هم نویسندگی حوزه سازماندهی دانش نقش‌آفرینی فعال داشته و بیشتر از سایر پژوهشگران با متخصصان این حوزه هم نویسنده بوده‌اند و به لحاظ کمیت ارتباط هم نویسندگی رتبه خوبی داشته و به همین دلیل به افراد بیشتری در مجاورت خود دسترسی داشته و قدرت انتخاب متنوع‌تری در پیش روی خویش دارند. بنابراین نویسندگان پرتولید حوزه سازماندهی دانش، لزوما جزء نویسندگان تأثیرگذار، پراستناد و دارای بالاترین شاخص‌های مرکزیت، محسوب نمی‌شوند. دوم اینکه لزوما یک نویسنده در همه شاخص‌های مرکزیت حائز رتبه برتر نیست.

نویسندگانی که در شاخص‌های مرکزیت نمرات بالایی را کسب کرده‌اند در مرکز توجه و ارتباطات علمی این حوزه هستند و نقش مهمی در پژوهش‌های این رشته دارند. با رفتن و کم کار شدن آن‌ها ممکن است شبکه دچار نقصان شود. پژوهشگران دارای شاخص‌های تولید و مرکزیت بالا نقش بسیار مهمی در گسترش و تکامل شبکه‌های هم نویسندگی ایفا می‌کنند. از این رو، همکاری هرچه بیشتر پژوهشگران کلیدی با یکدیگر و همچنین، جذب پژوهشگران جوان به شبکه می‌تواند در رشد و پویایی هر چه بیشتر آن مؤثر باشد.

ترسیم شبکه هم نویسندگی بر اساس سازمان‌ها و کشورها می‌تواند دید بهتری راجع به نویسندگان برتر عرصه سازماندهی دانش عرضه کند. همچنین انجام پژوهش‌های تکمیلی‌تر با رویکرد ترکیبی یا مقایسه هم نویسندگی پژوهش‌های هم نویسندگی داخلی و خارج از کشور توصیه می‌شود. با توجه به پایین بودن میزان هم نویسندگی در پژوهش‌های سازمانده دانش به طور اخص و علم اطلاعات و دانش‌شناسی به طور اعم، پیشنهاد می‌شود امتیازهای هم نویسندگی افزایش یابد. با توجه به اینکه استناد یکی دیگر از روش‌های مهم انتشار اطلاعات علمی است، می‌توان در آینده شبکه‌های استنادی محققان را مورد بررسی قرار داد.

این پژوهش در مجله کتابداری و اطلاع‌رسانی در سال ۹۹ منتشر شده که از نوع کاربردی است و با رویکرد علم سنجی و تحلیل شبکه‌های اجتماعی انجام گرفته است. رکوردهای پژوهش بر مبنای کلیه مقاله‌های دو مجله Organization Knowledge و Quarterly Classification Cataloging  و کلید واژه‌های مرتبط با حوزه سازماندهی دانش نمایه شده در وبگاه علم در سال‌های ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۹ گردآوری شده است.

انتهای پیام

منبع:ایسنا