تلاش برای راه اندازی مرکز جامع تشخیص ژنتیکی در پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی/ شناسایی ۱۷ ژن موثر

به گزارش ایسنا و به نقل از روابط عمومی جهاددانشگاهی، بازتاب تاثیرگذار دیدار برخی از محققان جوان جهاددانشگاهی با رهبر انقلاب در مستند غیررسمی سبب شد تا به مناسبت فرارسیدن چهل و یکمین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی در گفت‌وگو با مدیران پروژه‌های فناورانه‌ای که در این دیدار فعالیت‌های خود را ارایه کردند، آخرین وضعیت طرح‌ها را جویا شویم.

در همین راستا با دکتر امیر امیری یکتا دارای مدرک دکتری تخصصی در رشته ژنتیک پزشکی و مدیر پروژه «شناسایی ژن‌های مؤثر در ناباروری» در پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی به گفت‌وگو نشستیم.

از چه زمانی فعالیت در جهاددانشگاهی را آغاز کردید؟

از سال ۱۳۸۶ در پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی مشغول به فعالیت هستم و به‌عنوان عضو هیات علمی تمام وقت گروه ژنتیک پژوهشگاه رویان به طور فعال در زمینه ژنتیک پزشکی و بیوتکنولوژی کار می‌کنم. دکترای تخصصی خود را به طور مشترک در پژوهشگاه رویان و دانشگاه آلپ فرانسه در زمینه شناسایی ژن‌های مرتبط با ناباروری انسان در سال ۲۰۱۷ به پایان رساندم.

در این مدت علاوه بر شناسایی و معرفی ژن‌های عامل ناباروری، با استفاده از مدل‌های مختلف سلولی و حیوانی، تاثیرات این ژن‌ها را نیز مورد بررسی قرار داده‌ام. همچنین چندین پروژه در زمینه بیوتکنولوژی مانند تولید حیوانات تراریخته مزرعه‌ای و تولید لاین سلولی نیز فعالیت داشته و دارم. تاکنون نتایج این تحقیقات را که حاصل همکاری‌های علمی در سطوح ملی و بین‌المللی است در مجلات معتبری مانند Nature Communications، The American Journal of Human Genetics و EMBO Molecular Medicine منتشر کرده‌ام. همچنین در نگارش کتاب‌هایی در زمینه ژنتیک، ژن درمانی و همچنین بیوتکنولوژی مشارکت داشته‌ام و چندین مورد ثبت اختراع و ثبت ژن توسط من و همکارانم صورت پذیرفته است. در حال حاضر تمرکز و علاقه تحقیقاتی من در زمینه مطالعه ژنومیکس بیماری‌ها از جمله ناباروری و همچنین ویرایش ژنومی جهت تهیه مدل‌های سلولی/ حیوانی و ژن درمانی است.

اجرای طرح فناورانه‌ای را که در حضور رهبر انقلاب معرفی کردید از چه تاریخی آغاز شده است و هم اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

این طرح با عنوان شناسایی ژن‌های مؤثر در ناباروری، حاصل هشت سال تلاش تیم ما در گروه‌های ژنتیک و ناباروری مردان و زنان در پژوهشکده علوم تولید مثل پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی است. در حال حاضر در زمینه ناباروری مردان حدود ۴۰ ژن وارد پنل‌های تشخیصی در دنیا شده‌اند که می‌توان گفت از دستاوردهای این پروژه تا به امروز شناسایی بیش از ۱۷ ژن و ورود بیش از نیمی از آن‌ها در پنل‌های تشخیصی برای بیماران است. انتظار می‌رود که با توجه به حجم گسترده ژن‌های دخیل در فرایند اسپرماتوژنز (حدود ۲۰۰۰ ژن)، تحقیقات در این زمینه با سرعت و دقت بیشتری و همچنین در فنوتایپ‌های مختلف ادامه یابد که البته حمایت فکری و مالی متولیان تحقیقات علوم پزشکی کشور را نیز می‌طلبد.

اجرای این طرح فناورانه با درک کدام ضرورت در کشور توسط جهاددانشگاهی آغاز شد و به سرانجام رسیدن آن چه دستاورد و منابعی برای کشور خواهد داشت؟

ناباروری بسیاری از جنبه‌های زندگی انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد و با طیف گسترده‌ای از فنوتیپ های ناهمگن، از ناهنجاری‌های مادرزادی یا اکتسابی دستگاه ادراری، اختلالات غدد درون ریز و عوامل ایمنی شناختی گرفته تا نقص کمی و کیفی در اسپرماتوژنز همراه است. شناسایی ژن‌های عامل ناباروری مردان برای افزایش درک بیولوژیکی ما از اساس مولکولی اسپرماتوژنز و باروری مردان و همچنین تنظیم آزمایشات ژنتیکی و ادامه تشخیص دقیق این اختلال بسیار مهم و ضروری است. در واقع، ما به طور مشخص روی شناسایی ژن‌های عامل ناباروی در انسان تمرکز می‌کنیم.

ما در حال برنامه ریزی هستیم که ابتدا استراتژی‌های شناسایی عوامل اصلی را بر اساس رویکردهای ترکیبی ژنومیکس و پروتئومیکس گسترش داده و سپس مدل‌های حیوانی را برای تجزیه و تحلیل عملکردی عمیق مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار کاندید شده، تولید کنیم. ما معتقدیم که این برنامه تحقیقاتی منجر به درک عمیقی از دلایل ناباروری با کاربردهای مهم در مدیریت تشخیص و درمان ناباروری مردان در آینده خواهد شد.

بطور مشخص، نتایج حاصل از این طرح علاوه بر شناسایی ژن‌های دخیل در ناباروری، منجر به کارآمدتر شدن مشاوره ژنتیک بیماران مبتلا که برای بارداری به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، خواهد شد و در انتخاب روش درمانی مناسب، اجتناب از انجام روش‌های درمانی غیرضروری، افزایش سرعت تشخیص و نهایتا کاهش هزینه و مدت زمان درمان مؤثر خواهد بود. در مجموع، تاکنون در زمینه ناباروری مردان حدود ۴۰ ژن وارد پنل‌های تشخیصی که در زمینه غربالگری بیماران دچار این اختلال و همچنین جنین‌های حاصل (به منظور بررسی داشتن ژن‌های معیوب پدری) نقش دارند، شده‌اند که می‌توان گفت از دستاوردهای این پروژه تا به امروز شناسایی بیش از ۱۷ ژن و ورود بیش از نیمی از آن‌ها در پنل‌های تشخیصی برای بیماران است.

چه مشکلات و موانعی پیشروی به سرانجام رسیدن اجرای این طرح وجود دارد و با توجه به تاکید رهبر انقلاب مبنی بر اینکه «توقف نکنید و نگذارید کارها معلق و متوقف شود» راهکارها برای عبور از مشکلات در این طرح و سایر طرح‌های فناورانه در کشور چیست؟

انتظار می‌رود که وزرای بهداشت، علوم و سایر مسوولان که مسوولیت مستقیم در زمینه‌های تحقیقاتی را به عهده دارند، در سطح معاونین نسبت به تشکیل این‌چنین جلسات با حضور محققان جوان و فعال کشور اهتمام بورزند و از طرفی تشکیل تیم‌های مشاوره‌ای از نخبگان کشور در هر وزارتخانه نیز باعث انطباق بهتر و بیشتر آن‌ها با مشکلات روز مردم و پیشرفت سریع‌تر کشور خواهد شد و باعث می‌شود که تحقیقات کشور برپایه نیازهای واقعی کشور و مردم در زمینه‌های بهداشتی، درمانی و سایر موارد متمرکز شده و نهایتاً منجر به رفع سریع و علمی این مشکلات می‌شود.

همچنین پیش‌بینی می‌شود که با توجه به حجم گسترده ژن‌های دخیل در فرایند اسپرماتوژنز(حدود ۲۰۰۰ ژن)، تحقیقات در این زمینه با سرعت و دقت بیشتری و همچنین در فنوتایپ‌های مختلف ادامه یابد که البته حمایت فکری و مالی متولیان تحقیقات علوم پزشکی کشور جهت بسترسازی به منظور تسهیل انجام این قبیل طرح را نیز می‌طلبد.

طبق برنامه‌ریزی‌ها، اجرای این طرح فناورانه چه زمانی به پایان می‌رسد و چه برنامه‌ای برای توسعه فعالیت‌ها در این حوزه دارید؟

طرح مذکور که مشخصاً در زمینه شناسایی ژن‌های اصلی در افراد نابارور متمرکز است با این هدف طراحی شده است که در پایان پروژه ژن‌هایی وارد پنل‌های تشخیصی ناباروری شوند و هرچه این پنل های ژنتیکی دقیق‌تر و کامل‌تر باشند، روند تشخیص بیماران با دقت بسیار بیشتری انجام می‌شود و در نتیجه روش درمانی که توسط پزشک برای بیمار انتخاب می‌شود، دقیق‌تر و با راندمان بالاتر خواهد بود و از اتلاف وقت و اعمال هزینه زیاد و روش‌های درمانی غیرضروری برای بیماران جلوگیری می‌کند. انتظار می‌رود که بتوان مرکز جامع تشخیص ژنتیکی در پژوهشگاه رویان را در آینده‌ای نزدیک با توجه به اهمیت تشخیص دقیق ژنتیکی بیماری‌ها و همچنین تجربه موجود در آن پژوهشگاه، با حمایت جهاددانشگاهی راه اندازی کرد.

به نظر شما شرایط فعالیت، اعتماد و باور به جوانان در جهاددانشگاهی چگونه است؟

به نظر می‌رسد در جهاددانشگاهی اعتماد و باور به جوانان نسبت به سایر سازمان‌های دیگر بهتر باشد، اما اگر مسوولان اجرایی کشور، تنها یکی از نصایح و توصیه‌های رهبر عزیز کشورمان که همان اعتماد به جوانان در انجام امور مهم هست را بشنوند، بسیاری از معضلات امروز کشور برطرف خواهد شد.

با توجه به تاکید رهبر انقلاب به استفاده از سرمایه جهاددانشگاهی، به نظر شما، مسوولان به چه میزان از این سرمایه در حل مشکلات کشور و رفع وابستگی به خارج بهره می‌برند.

نکته‌ای که باید اینجا مطرح کرد و دکتر طیبی رییس جهاددانشگاهی نیز در آن دیدار به خوبی اشاره کردند، این که وقتی جهاددانشگاهی کاری را به عهده می‌گیرد سعی می‌کند آن را به نتیجه برساند و ناتمام باقی نمی‌گذارد، این حرکت اهمیت و مشی کار جهاددانشگاهی را نشان می‌دهد و به رغم مشکلات بسیار و بودجه بسیار محدود، جهاددانشگاهی تلاش خود را در مسیر حل مشکلات و معضلات کشور بر پایه توانمندی‌ها و همچنین خودکفایی نسبی خود گذاشته است و خود را متعهد به انجام آن‌ها دانسته است، اما متاسفانه بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای بزرگ کشور پیشنهادی برای اجرای پروژه‌های به جهاددانشگاهی ندادند و تا به امروز خود این نهاد به دنبال یافتن مشکلات و نیازهای ضروری کشور و ایجاد راه حل برای آن‌ها بوده است؛ که این مهم با تغییر نگرش دولت به جهاددانشگاهی و نیروهای متخصص و تجربه فراوان آن‌ها می‌تواند برآیند بسیار بهتری نسبت به گذشته داشته باشد.

در پایان اگر نکته خاصی دارید بفرمایید.

پیشنهاد می‌کنم که جهاددانشگاهی در حوزه تحت اختیار خود و واحدهای مربوطه‌ی خود به سمت همگرایی طرح‌ها و ایده‌های مشترک جهت تقویت آن‌ها و جلوگیری از صرف وقت و هزینه برود که این موضوع خود سبب سرعت بخشیدن به آن پروژه و هدف خواهد شد.

همچنین در برخی از زمینه‌ها پیشنهاد می‌کنم به‌ جای دادن اعتبار پژوهشی صرف به طرح‌ها، بخشی از این اعتبارات را در زمینه تهیه ساختار فیزیکی و تجهیزاتی طرح‌های فناورانه که نیاز به زیرساخت قوی و کاملی دارند، کند، به‌طوری که در آینده نزدیک بتوان بخش عمده‌ای از طرح‌های فناورانه محققان جهاددانشگاهی را به‌ویژه در زمینه ژنومیکس تشخیصی و یا بیوتکنولوژی پزشکی(تولید لاین های سلولی ترشح کننده داروهای نوترکیب) در این ساختارها و آزمایشگاه‌های مرکزی اجرا کرد و در مجموع علاوه بر این که هزینه اجرای پروژه‌های آتی را کاهش داده، سبب ورود جهاددانشگاهی به این دو مقوله ضروری و مهم در کشور خواهد شد و علاوه بر ارائه خدمات تشخیصی و رفع نیازهای صنایع دارویی کشور، درآمدزایی چشمگیری برای تمام مجموعه جهاددانشگاهی خواهد داشت و موجب معرفی این نهاد به‌عنوان یک سازمان موثر و فعال در زمینه‌های مذکور خواهد شد.

انتهای پیام

منبع:ایسنا