سیلاب فروردین ۹۸ شیراز، اگرها و امّاهای بسیاری داشته است. به نظر میرسد تا روشنشدن ابعاد واقعی و پیامدهای این رخداد، گمانه زنی ها همچنان ادامه داشته باشد. در این میان، درس آموزه های این رخداد بسیار مهم هست.
داریوش مختاری، کارشناس حوزه مدیریت آب در گفت و گو با ایسنا منطقه فارس، بر این عقیده تاکید دارد که فاجعه سیل شیراز حداقل دو درس بزرگ داشت؛ درس یکم، حفظ و نگهداری بافت بوم شناختی بقایای پهنه های باغی شیراز و درس دوم؛ جلوگیری از ساخت سد تنگ سرخ است.
|
این کارشناس ارشد حوزه مدیریت آب، کشاورزی و منابع طبیعی یادآوری کرد: رقوم ارتفاعی باغ های قصرالدشت شیراز به طور تقریبی همتراز رودخانه خشک است؛ با این حال شدت و دامنه جریان های سیلابی در پهنه های مستقر و پیرامونی باغ های قصرالدشت، بسیار اندک بود و نه تنها آسیبی از سیلاب در این نقاط دیده نشده است بلکه نزدیک به چند صد هکتار بقایای پهنه های باغی با کاهش ضریب رواناب و افزایش ضریب نفوذپذیری جریان آب در خاک، شدت و دامنه سیلاب را در پهنه کلانشهر شیراز کاهش داد.
وی اضافه کرد: اگر این باغ ها نبود در پایین دست و در رودخانه خشک، شدت جریان سیلابی افزون بر آنچه که دیدیم، شکل می گرفت. بنابراین شایسته است از تغییر کاربری حتی یک متر مربع از این پهنه ها به شدت جلوگیری کرد.
|
مختاری خاطرنشان کرد: پیکره های بوم شناختی باغ های شیراز حدود ۵ درصد از مساحت کلانشهر شیراز را به خود اختصاص داده که خوشبختانه یک نقش مثبت هم در تقویت آبهای زیرزمینی دشت شیراز دارند. برچیدن بوستان های خانواده و بازگرداندن بافت بوم شناختی این باغ ها با حفظ خس و خاشاک و گیاهان و حفظ منابع خاک آن از ضروریات حفظ و نگهداری پیکره های باغی شیراز است .
مشاور عالی دبیر کارگروه زیربنایی و عمرانی مجمع مشورتی توسعه استان فارس افزود: برای پرهیز از سفسطه گرایی در ساخت سد تنگ سرخ شیراز لازم است در چهارچوب تحلیل منفعت-هزینه، “آنچه درست است” را تشخیص دهیم؛ پیش از آن، لازم است ابتدا سنجش شود که آیا خاستگاه سد می تواند از پایداری لازم برخوردار باشد و بافت زمین شناختی محل سازه سد مناسب است؟ تحلیل های منفعت به هزینه برای گام بعدی به کمک تشخیص “آنچه درست هست” می آید.
وی ادامه داد: نظر کارشناسان زمین شناس و آبخیزداری مشخصا این است که ساخت سد بر روی گسل، درست نیست و حجم آب پشت این سد باعث تحریک لایه های گسل در پیکره زمین شناختی زیر مخزن آن خواهد شد. بنابراین در همین مرحله، هر گونه بحث پیرامون پیامدهای مثبت و نقش این سد منتفی و اشاره به دستاوردهای سازهای که دیوار به دیوار شهر مستقر و ساخت آن خطرناک قلمداد می شود، صرفا تلاش برای پنهان کردن حقیقت زیر لوای بزرگنمایی دستاوردهای آن است. چنین دیوارهای در منطقه صحرارود (حسین آباد قبله) جهرم واقع در انتهای آبراهه جنوبی آن شهر وجود دارد و همواره همانند یک مخزن آبی خطرناک در جریان های سیلابی از نگرانی ها و مخاطرات جدی هر ساله آن شهر است.
|
مختاری اضافه کرد: طرفداران ساخت سازه سد تنگ سرخ تلاش می کنند مساله ناپایداری این سازه را زیر لوای دستاوردهای احتمالی آن پنهان کنند و هرگز حاضر نیستند پیرامون گزینه های ارزانتر کنترل سیلاب در بالادست آبخیز شیراز سخنی بگویند.
او گفت: دامنه سفسطه ها تا جایی است که حجم آب ۱۷ میلیون متر مکعبی این سد را با حجم یک میلیارد متر مکعبی سدهای درودزن و قیر (سلمان فارسی) مقایسه می کنند؛ گویا به این مساله ساده توجه ندارند که مقایسه عمکرد دو حوزه آبریز مستقل، منطقی نیست و از نظر دانش آبخیزداری، مسیلها، آبراهه ها و جریانهای سیلابی آن در هر حوزه آبخیز، شرایط خاص خودش را دارد.
مختاری همچنین در ادامه گفت: این توجیه نیز پذیرفتنی نیست که با احداث این سد جلوی زمین خواری و کوه خواری گرفته می‌شود. مساله کوه خواری ریشه در ناکارآمدی دستگاه های اجرایی ذیربط و گاهی بی توجهی به حقوق مالکان اراضی مستثنیات در پهنه های منابع طبیعی دارد. لازم است با رویکرد مشارکتی و با رعایت قوانین و ضوابط منابع طبیعی، این مشکلات را حل کرد .
مشاور عالی دبیر مجمع متخصصین فارس در امور آب در ادامه افزود: بهتر است در چهارچوب منطقی دنبال حل مساله بود. این در شرایطی است که مطالعات لازم برای این کار پر مخاطره همچنان ارایه نشده است که مورد وثوق کارشناسان مستقل باشد. افزون بر آن، توجه به گزینه های دیگر برای کنترل جریان سیلابی در شمال غرب شیراز ضروری محسوب می‌شود؛ اقدام هایی که لازم است اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس بیدرنگ در دستور کار اجرایی خود قرار دهد.
|
به عقیده این کارشناس امور آب، همچنین لازم است با انجام مطالعات هیدرولوژی، مشخص کرد که توزیع آبهای سیلابی و بارش های فصلی در پهنه آبریز شیراز از ارتفاعات شمال غرب تا انتهای این حوزه آبریز یعنی دریاچه مهارلو چه رفتاری دارند.
مختاری خاطرنشان کرد: جریان های سیلابی در زیر حوزه آبخیز واقع در غرب شیراز می تواند با انجام کارهای تقویت پوشش گیاهی و مدیریت مراتع و همچنین ساخت آبگیرها و سازه های کوچک گابیونی و خشکه چین در مقیاس های خرد کنترل شود و با چنین گزینه ای، افزون بر کنترل تدریجی سیلاب، امکان نگهداشت منابع ارزشمند خاک در دل کوه ها نیز فراهم می شود.
این کارشناس و پژوهشگر حوزه مدیریت آب گفت: برابر ماده (۳) قانون حفظ منابع طبیعی و با توجه به تخلفات دستگاه شهرداری شیراز برای رواج شهرخواری و کوه خواری در سیزده هزار هکتار عرصه منابع طبیعی پیرامون کلانشهر شیراز، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس می تواند به صورت یکطرفه تفاهم بین آن اداره و شهرداری شیراز را فسخ کند. به این ترتیب زمینه برای تهیه سند بالادستی و انسجام در حفظ و مدیریت منابع پایه پیرامون کلانشهر شیراز افزون می شود و تا زمان اصلاح قانون ویرانگر و آسیب زای “تاسیس شهرداری ها-۱۳۳۴″، می توان تا حدودی اقدامات مخرب دستگاه شهرداری شیراز را کنترل کرد.
|
مختاری در ادامه تاکید کرد: لازم است با ترکیبی از دانش بومی مدیریت آب و دانش نوین مهندسی آب و مدیریت آبخیز، یک سند بالادستی برای تثییبت و پایداری حوزه آبخیز مهارلو تعیین و تا سطح شورای عالی شهرسازی تصویب و سپس بیدرنگ اجرایی کرد.منبع: ایسنا