سکوت الهه ناز موسیقی ایران ۳۵ ساله شد

به گزارش ایسنا، او که نیمه اردیبهشت ۱۲۹۰ در محله قلهک تهران در خانواده‌ای متمدن و هنردوست متولد شده بود، به واسطه مادر، پدر و خواهرانش از هنگام تولد با موسیقی آشنا شد و می‌توان همین نزدیکی با موسیقی را علت اصلی علاقه او به این هنر دانست. پدرش -کریم‌خان بنان‌الدوله ‌نوری- خواننده بود و مادرش -شرف السلطنه، برادرزاده ناصرالدین شاه قاجار و فرزند محمدتقی‌میرزا رکن‌الدوله- پیانو می‌نواخت. هم‌چنین خواهرانش از شاگردان استاد مرتضی‌خان نی‌داوود، نوازنده تار بودند. به گفته خودش استعداد او در آواز نیز توسط پدرش کشف شد و بعدتر به شاگردی مرتضی‌خان نی‌داوود درآمد.

بنان در همه چیز نخستین بود

غلامحسین بنان نخستین خواننده آواز کلاسیک ایرانی است که به طور کامل با خط بین‌المللی موسیقی (نُت) آشنایی داشت. او هم‌چنین برای اولین بار صدای بم را وارد آواز کلاسیک ایرانی کرده است.

نعمت‌الله قاضی درباره اهمیت آشنایی بنان با نُت‌های موسیقی گفته که «از دیرباز خط موسیقی (نُت) در ایران وجود نداشت و هم‌وزن ساختن افاعیل عروضی برای همگان به راحتی میسر نبود. به همین دلیل آشنایان موسیقی گاه دچار دشواری‌هایی برای تشخیص لحن‌ها و انطباق با دستگاه‌های موسیقی می‌شدند. تحول شگرفی که در قرن اخیر جهت پیشرفت موسیقی ایرانی رخ داد، عاملانی چون استاد وزیری، صبا و خالقی داشته است».

او با تأکید بر این‌که «بنان ستاره فروزان آسمان موسیقی ایران است» افزوده «بنان با نوایی جان‌شکار، چنان در رعایت قواعد و فنون موسیقی زبردست بود و چنان در ادای شعر و ترانه استادی نشان می‌داد که همتایش کم‌تردیده شده است و دور نیست که هرگز دیده نشود».

همچنین روح‌الله خالقی نیز با اشاره به استعداد بنان در بم خوانی، گفته است: «علت اصلی ناتوانی خوانندگان گذشته بی‌سوادی آن‌ها و ندانستن معنی اشعار بوده است. آن‌ها همه حواسشان را به چهچهه و تحریر می‌دادند و چون رسم زمانه اوج خوانی خواننده بود، تمرکزشان را بر روی بلند خوانی می‌گذاشتند. در این روش خواننده اگر هم بخواهد نمی‌تواند کلمات را درست ادا کند. از طرف دیگر این افراد معمولا در مکتب تعزیه تربیت شده‌اند و چون در تعزیه، نقش زنان را نیز ایفا می‌کردند، به بلند خوانی و زیر خوانی علاقه‌مند بودند».

تاثیر خالقی در شکوفایی بنان

بنان به گفته خودش فعالیت در عرصه موسیقی را از سال ۱۳۰۶ آغاز کرد و گوشه‌ها و ردیف‌ها موسیقی ایرانی را فراگرفته بود و تنها در محافل خصوصی و نزد دوستانش می‌خواند. وی در سال ۱۳۲۱ و در زمانه‌ای که روح‌الله خالقی مسئول موسیقی رادیو بود قصد ورود به رادیو کرد. روح‌الله خالقی و ابوالحسن صبا مسئول امتحان‌گیری از بنان بودند.در میانه این آزمون روح‌الله خالقی از بنان می‌خواهد تا ویولن‌نوازی او را با آوازش همراهی کند. استعداد و تسلط کافی بنان در تغییر دادن گوشه‌ها و هم‌چنین فرود فوق‌العاده او باعث می‌شود تا خالقی بی‌اختیار بنان را در آغوش بگیرد و او اینگونه وارد رادیو شود.

بنان در ابتدا تنها به خواندن آواز در رادیو مشغول بود، اما رفته‌رفته به توصیه روح‌الله خالقی تصنیف‌خوانی را نیز آغاز کرد. خالقی علاوه بر این، پس از تأسیس هنرستان ملی موسیقی -که آن را تنها راه نجات موسیقی ایرانی می‌دانست- تدریس آواز در هنرستان را به بنان سپرد. همکاری خالقی و بنان، پدیدآمدن آثار به یادمانی و موفقی را در تاریخ موسیقی ایران در برداشت. از جمله به یادماندنی‌ترین آثار این همکاری می‌توان به تصنیف‌های «ای ایران» و «الهه ناز» اشاره کرد.

تصادف و تغییر مسیر هنری

یک حادثه، اما مسیر هنری بنان را تغییر داد. در سال ۱۳۳۶ بنان که به همراه دوستانش در راه بازگشت از یک مهمانی بود، با تانکر نفت‌کشی تصادف کرد و خودرو آن‌ها به شدت آسیب دید. این تصادف که به از دست رفتن یکی از چشمان بنان ختم شد، نقطه‌ای مهم در زندگی هنری او بود. مردم پس از نشر خبر تصادف بنان برای عیادت هنرمند محبوبشان به بیمارستان آمدند و پس از آن‌که عده‌ای موفق به دیدن وی نشدند، ابراز هم‌دردی خود را در دفتری یاداشت کردند تا به دست بنان برسد.

بنان برای درمان به اروپا رفت و پس از بازگشت، گفت: «من از این پس کوشش می‌کنم آثاری اجرا کنم که واجد وزنی شاد و شعری امیدوارکننده ‌است. من جداً از ادامه شیوه قدیم که شباهت به مرثیه خوانی دارد خسته شده‌ام، البته در این زمینه سازندگان آهنگ باید با من همکاری کنند.»

زندگی غلامحسین بنان جلوه‌های دیگری نیز داشت. او در زندگی شخصی خود دو ازدواج را پشت سر گذاشت. بنان ابتدا با مریم وزیری ازدواج کرد که حاصل آن دو فرزند بود. او پس از همسر اولش با پری دخت‌آور ازدواج کرد. غلامحسین بنان همچنین مدتی مدتی به بازیگری روی آورد و با نقش‌آفرینی در یک فیلم دو قطعه از آثارش را به اجرا در آورد.

گوشه گیری و وفات

او در بنان در طول زندگی هنری خود بیش ۳۵۰ قطعه موسیقی ضبط و منتشر کرد با این حال تغییر دوران و گذر زمان نیز تأثیر خود را بر الهه ناز موسیقی ایران گذاشت و او را گوشه‌گیر و رنجور کرد. به گفته پریدخت آور، همسر غلامحسین بنان «اواخر سال ۱۳۶۷ بود که او از وضعیت دستگاه گوارش خود می‌نالید. گذشت زمان، گذر عمر، روند حوادث، وقایع پی‌درپی و بیماری و یاس او را رنجور، وظایف مرا سنگین تر کرده بود. تا آنکه رنج بیماری در بهار ۱۳۶۴ او را به بستر کشید و سرانجام دفتر پر افتخار زندگی‌اش در ۸ اسفند همان سال در ساعت ۶ و ۴۵ دقیقه پنجشنبه، پس از اذان مغرب در بیمارستان ایران‌مهر بسته شد».

پیشکش‌هایی به بنان

پس از درگذشت بنان برخی از هنرمندان و دوستداران وی قطعاتی را به او پیشکش کردند. از جمله این آثار می‌توان به «سوگ بنان» با صدای استاد محمدرضا شجریان و «یاد یار مهربان» با صدای دیلمی و با اشعاری از فریدون مشیری و هم‌چنین کنسرت‌های متعدد استاد محمدرضا لطفی با یاد بنان اشاره کرد. کتاب‌های «از نور تا نوا»، «رویای هستی»، «نوای جاودان» و «جویبار نغمه» نیز برای یادبود این استاد موسیقی و آواز ایران نوشته شده‌اند.

غلامحسین بنان با تربیت شاگردان و خدمت فداکارانه به جامعه ایرانی به یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های موسیقی ایران و هم‌چنین یکی از محبوب‌ترین هنرمندان نزد مردم به حساب می‌آید. اینگونه است که فریدون مشیری با تاکید بر محبوبیت بنان میان مردم چنین سروده است:

بعد ازین هر گل که از خاک بنان سر برزند

شور این شیرین نوا در جان عالم افکند

اهل دل در ماتمش با چشم گریان مانده‌اند

جمع مشتاقان او اینک پریشان مانده‌اند

دل به آواز بنان بسپار کز کار جهان

نیست خوشتر هیچ کار از یاد یار مهربان

انتهای پیام

منبع:ایسنا