قزوین؛ شهر آب انبارها

به گزارش ایسنا، از دیرباز قزوین به دلیل شرایط جغرافیایی با کاهش بارندگی و افزایش خشک‌سالی روبه‌رو بوده از همین‌رو احداث آب‌ انبار یکی از راهکارهای تأمین آب بوده است به همین منظور آب‌انبارهای بسیاری توسط افراد مختلف در این شهر احداث‌شده که در حال حاضر بنای تعدادی از آن‌ها در بافت تاریخی شهر پابرجاست.

آب‌ انبار سردار بزرگ قزوین، بزرگ‌ترین آب‌انبار تک گنبدی ایران

در دوره فتحعلی شاه قاجار دو تن از سرداران وی به نام‌های محمدحسن‌خان و حسین‌خان سردار، اهل قزوین و جزو سپاه فتحعلی شاه بودند.

این سرداران در جنگ‌های ایران و روس شجاعت‌های بسیاری از خود نشان دادند و بعد از پایان جنگ‌ها تصمیم به ساخت برخی بناهای عام‌المنفعه در داخل قزوین گرفتند؛ مسجد-مدرسه سردار که در خیابان تبریز قزوین واقع است و یک حمام که در حال حاضر تخریب‌شده از بناهایی است که این دو برادر اقدام به ساخت آن کرده‌اند.

دو آب‌انبار نیز از بناهایی است که این دو سردار دستور ساخت آن را صادر کرده‌اند؛ یکی از آب‌انبارها در خیابان راه‌آهن و منتسب به برادر بزرگ‌تر و یکی دیگر در خیابان تبریز و منتسب به برادر کوچک‌تر است.

آب‌انبار سردار بزرگ به بزرگ‌ترین آب‌انبار تک گنبدی ایران معروف است که در سال ۱۲۲۷ هجری قمری ساخته‌شده و مانند سایر آب‌انبارها دارای سردر، راه‌شیر، پاشیر و مخزن است، راه شیر آب‌انبار نیز ۵۰ پله دارد و ابعاد آن نیز ۱۷×۱۷×۱۷ اندازه‌گیری شده است.

عظمت گنبد این آب‌انبار در نوع خود بی‌نظیر است؛ در بالای گنبد آب‌انبار یک بادگیر کوچک قرار دارد و مردم محله راه‌ری قزوین قبل از لوله‌کشی آب در شهر سال‌ها از این آب‌انبار برای تأمین آب آشامیدنی خود استفاده می‌کردند.

آب این آب‌انبار از قنات تأمین می‌شده و قطر دیوارهای آن در حدود ۳ متر است و در ساخت آن از مصالحی همچون آجر، شفته‌آهک، ساروج استفاده‌شده است.

آب‌انبار حکیم

حاج میرزا حکیم از پزشکان قدیمی قزوین در سال ۱۲۴۴ آبگیر بزرگی را در انتهای بازارچه خیابان – روبروی مسجد جامع – بنا کرده که به نام حکیم مشهور است. سردر زیبای این آبگیر که دارای رسمی بندی است به راه شیری می‌پیوندد که در فضای آغازین آن دو سکوی سنگی در دو سویش قرار دارد و کاربندی سقف آن به زیبایی‌اش افزوده است.

طاق مخزن به‌صورت آهنگ و آجری است که بیش از ۹۰۰ مترمکعب آب را در خود جای می‌دهد. این آب‌انبار ۳۶ پله دارد و کتیبه سر در آن از کاشی لاجوردی است، هم‌زمان با آب‌انبار حکیم سقاخانه‌ای نیز در مقابل آن ساخته‌شده که هنوز پابرجاست.

آب‌انبار آقا

این آبگیر که از آثار دوره قاجاری است در خیابان مولوی در نزدیکی مسجد آقا قرار دارد. سردر آب‌انبار که مزین به کاشی معقلی و کاربندی است به راه‌شیر ۳۰ پله‌ای آن می‌پیوندد.
مخزن آب‌انبار آقا طرح مستطیل نامنظم دارد با دیوارهایی به قطر ۲.۲۰ متر از شفته‌آهک و روکش ساروج بنا شده گنجایش حدود ۸۰۰ مترمکعب آب را داراست.

آب‌انبار زنانه بازار

این آبگیر توسط مرحوم حاج ملأ عبدالوهاب از علمای بنام دوره قاجار قزوین در کنار مسجد سلطانی بنا شده و ورودی آن از مسگر بازار است و راه‌شیر ۴۳ پله‌ای آن پوششی از طاق آهنگ دارد و فاقد تزئینات است.

مخزن این آب‌انبار گنجایش ۲۳۵۰ مترمکعب آب را داراست و به شکل مستطیل بوده و در وسط آن چهارستون معظم کار نگهداری سقف را که از ۱۰ گنبد کوتاه تشکیل‌شده بود را انجام می‌داده است.
پنج بادگیر مرتفع و پلکانی باریک در مخزن برای لایروبی به شبستان شمال غربی مسجدالنبی (ص) راه دارد که از ویژگی‌های این آب‌انبار محسوب می‌شوند.

آب‌انبار سردار (کوچک)

آبگیر با شکوه دیگری توسط برادران سردار به سال ۱۲۲۹ در شمال مسجد – مدرسه سردار ساخته‌شده که ازنظر وسعت و ظرافت بسیار چشمگیر است.

مخزن پلانی مربع به ابعاد تقریبی ۲۰ متر دارد که در مرکز این مربع ستون عظیمی قرار گرفته که اندازه جرز هر ضلع آن ۴ متر است و بار چهار تویزه را تحمل می‌کند. به این ترتیب پلان مربع آبگیر در سقف به چهار مربع کوچک‌تر تقسیم‌شده و هر یک از این قسمت‌ها توسط گنبد خفته‌ای پوشش شده است که در مرکز هر گنبد بادگیر یا بخارکش کوچکی تعبیه‌شده که کار تهویه را انجام می‌دهد.

طاق‌نماهای دو طرف سردر ورودی که با کاشی‌کاری تزیین‌شده، رسمی بندی سردر، قطر جرزهای ۳.۱۰ متری مخزن، راه‌آب ۳۸ پله‌ای، کتیبه مرمر به نستعلیق جلی، ازاره سنگی پلکان و تزیینات کاشی و آجر تشخص ویژه‌ای را به این آب‌انبار بخشیده است؛ این آبگیر با گنجایش ۳۸۰۰ مترمکعب بزرگ‌ترین آب‌انبار قزوین به شمار می‌آید.
آب‌انبار ملاوردیخانی

در قسمت شمالی مسجد و مدرسه ملاوردیخان، آبگیری است که به گواهی کتیبه نستعلیق ممتاز مرمرین آن در سال ۱۱۷۷ بنا شده و به سال ۱۲۵۱ مرمت گشته است، بانی اول و دوم آن مولاوردیخان نام داشته است؛ خان اول معاصر کریم‌خان زند و خان دوم نواده وی بوده است؛ ترکیب متناسب سنگ و کاشی در تزیین سردر این آب‌انبار فوق‌العاده چشمگیر است.
آب‌انبار مسجد جامع

کهن‌ترین آب‌انبار موجود قزوین در شمال جلو خان مسجد جامع قرار دارد که به سال ۱۰۹۳ قمری توسط علی خان نامی یکی از امیران شاه سلیمان صفوی ساخته شده است. یکی از دو گوشوار طرفین سردر آب‌انبار از بین رفته و از تزئینات متعارف نیز نشانی نیست.

مسقف راه شیر به شکل طاق آهنگ با قوس تیزه دار ساخته شده و دو فضا با طاق چهاربخشی در ابتدا و انتهای آن قرار دارد و سقف مشبکی در وسط کار تهویه را انجام می‌دهد.

مخزن آبگیر که گنجایش ۱۸۰۰ مترمکعب آب دارد با شیوه دو تویزه آجری و سه گنبد پوشش یافته و پلکانی جداگانه برای لایروبی دارد. قطر دیوارهای چهارسوی مخزن به ۲.۴۰ متر می‌رسد.

اتصال به شبکه شهری، کتیبه مرمرین به خط نستعلیق ممتاز، راه شیر چهل‌پله‌ای و کف سازی آجری که نحوه عایق‌بندی آن بسیار مهم است از ویژگی‌های این آب‌انبار به شمار می‌رود.
آب‌انبار حاج کاظم

این آبگیر نیز در انتهای خیابان تبریز که یکی از محلات کم آب شهر است به‌وسیله مرحوم حاج کاظم کوزه‌گر به دستیاری حاج اسماعیل در سال ۱۲۵۶ بنا شده و ازنظر گنجایش و زیبایی کم‌نظیر است.

نمای سردر رفیع و باشکوهی که طاق آن رسمی بندی شده و دو طاق‌نما در طرفین دارد به‌تمامی به کاشی‌کاری مزین است. در قسمت ورودی راه شیر که ۴۰ پله از سنگ تراشیده دارد چهار سکو در دو طرف با دو فضای خستگی گیر ساخته شده و طاق آهنگ با قوس جناغی آن پوشش داده که دو کاربندی نیم کار زیبایی خاصی به آن بخشیده است.

مخزن آبگیر پلانی مستطیلی دارد و با طاق پوشش داده‌شده و قطر دیوارهای آن به سه متر می‌رسد که می‌تواند بیش از ۲۳۰ هزار لیتر آب را در خود ذخیره کند. دو بادگیر یا هواکش بلند مزین به کاشی و آجر تراش که در پایین چهارضلعی است و سپس به هشت‌ضلعی تبدیل می‌شود و دو کتیبه مرمرین به نستعلیق ممتاز از برجستگی‌های خاص این آبگیر به شمار می‌روند.

انتهای پیام

گزارش از سیده زهرا حسینی فلاح خبرنگار ایسنا منطقه قزوین