چرا بازار ارز در ترکیه از کنترل خارج شد؟

به گزارش ایسنا، روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در ادامه نوشت: روزنامه جمهوریت گزارش داد ده‌ها نفر سه‌شنبه در یکی از خیابان‌های شلوغ آنکارا، پایتخت ترکیه، دست به راهپیمایی زدند و رجب طیب اردوغان را به سوءمدیریت اقتصاد متهم کردند و خواستار استعفای دولت او شدند. در برخی از این تصاویر که سه‌شنبه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند، معترضان شعار «استعفای حزب عدالت و توسعه» را می‌دهند. «ما در حال غرق شدن هستیم»، «دولت استعفا» و «ما قادر به تامین زندگی خود نیستیم» از جمله شعارهای این اعتراضات بوده است. در همین زمینه، گزارش شبکه‌های اجتماعی حاکی است که در استانبول پلیس برای جلوگیری از تجمع معترضان میدان «تقسیم» را مسدود کرده است.

ارزش برابری لیر در مقابل دلار آمریکا سه‌شنبه به ۴۵/ ۱۳ افت کرد ولی بعد از ظهر به وقت محلی این برابری کمی جبران شد و به ۵۱/ ۱۲ رسید. به گزارش آسوشیتدپرس، بانک مرکزی ترکیه از ماه سپتامبر سال‌جاری تاکنون نرخ بهره را ۴‌درصد کاهش داده است که این امر نگرانی‌ها را در مورد استقلال این کشور از  دولت رجب طیب اردوغان افزایش داده است. رئیس‌جمهوری ترکیه از سال ۲۰۱۹ تاکنون سه رئیس  بانک مرکزی این کشور را برکنار کرده است. آسوشیتدپرس می‌گوید، رجب طیب اردوغان معتقد است که نرخ بهره بالا باعث افزایش تورم می‌شود و به همین دلیل با فشار بر بانک مرکزی ترکیه خواستار کاهش نرخ بهره شد که به گفته او می‌تواند با رونق صادرات کشور به ایجاد اشتغال کمک کند. این در حالی است که نرخ تورم در سال‌جاری به حدود ۲۰‌درصد رسیده و افت چشمگیر ارزش لیر باعث شده است که بسیاری از مردم پس‌اندازهای خود را از دست بدهند. بسیاری از اقتصاددان‌های ترکیه کاهش نرخ بهره را اقدامی «غیرمسوولانه» توصیف کرده و احزاب مخالف دولت خواستار برگزاری انتخابات زودرس شده‌اند. کارشناسان مالی بین‌المللی نیز هشدار می‌دهند که اگر سقوط ارزش لیر ادامه پیدا کند بسیاری از مردم ترجیح خواهند داد پس‌اندازهای خود به دلار را از سیستم بانکی ترکیه خارج کنند و در آن صورت این کشور با  بحران ارزی جدی روبه‌رو خواهد شد.

پایگاه اینترنتی duvar هم روز سه‌شنبه ۲۳ نوامبر گزارش داد گروه‌هایی از مردم در شهرهای مختلف ترکیه دست به تظاهرات و سر دادن شعار علیه دولت اردوغان زدند. به گزارش این پایگاه، معترضان شعار «حزب عدالت برو گمشو» و «کشور مال ماست» سر دادند. ساکنان منطقه «کادیکوی» در استانبول هم شعار می‌دادند: «حزب عدالت به جهنم»، «مردم به سوی قدرت». غیر از استانبول و آنکارا، همچنین گزارش‌هایی از تظاهرات در شهر «اسکی شهیر» در شمال غرب و استان ازمیر در دریای اژه نیز ارائه شده است. به نوشته پایگاه اینترنتی duvar، لیر ترکیه در ۲۳ نوامبر ۱۵‌درصد دیگر از ارزش خود را در دومین و بدترین روز خود از دست داد آن هم پس از آنکه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، از کاهش شدید نرخ بهره دفاع کرد و قول داد به‌رغم انتقادها و درخواست‌های گسترده برای تغییر مسیر، در «جنگ استقلال اقتصادی» خود پیروز شود. به این ترتیب، روز سه‌شنبه هر دلار آمریکا طی مبادلات به سطح بی‌سابقه ۴۵/ ۱۳ رسید.

لیر ترکیه روز سه‌شنبه بیشترین میزان کاهش ارزش خود را از روز ۱۰ اوت سال ۲۰۱۸ تاکنون تجربه کرد.  لیر در سال‌جاری ۴۵‌درصد (و به روایتی ۵۸‌درصد) از ارزش خود را از دست داده از جمله ۲۶‌درصد کاهش از ابتدای هفته گذشته تاکنون. بیش از ۲۶۳‌هزار توییت طی روز سه‌شنبه منتشر شد که در آن از دولت به دلیل بحران اقتصادی خواسته بود استعفا دهد. در طرف مقابل، بیش از ۳۰۰‌هزار توییت از سوی طرفداران حزب عدالت و توسعه به اشتراک گذاشته شد که می‌گفتند: «من در کنار دولت خود هستم.» اردوغان بر بانک مرکزی فشار وارد کرده تا به «چرخه تسهیل تهاجمی» روی آورد که هدف آن تقویت صادرات، سرمایه‌گذاری و اشتغال است حتی در شرایطی که تورم نزدیک به ۲۰‌درصد افزایش یافته، کاهش ارزش پول سرعت گرفته و دارایی‌های ترکیه را به شدت می‌بلعد.

بانک مرکزی ترکیه از سپتامبر گذشته نرخ بهره در این کشور را با وجود افزایش مستمر نرخ تورم کاهش داده است. بانک مرکزی این کشور پنج‌شنبه گذشته نیز تحت فشار اردوغان نرخ بهره را به ۱۵‌درصد رساند که پایین‌تر از نرخ تورم حدودا ۲۰‌درصدی ترکیه است. رئیس‌جمهوری ترکیه برخلاف جریان مسلط اقتصادی معتقد است که افزایش نرخ بهره تاثیری بر مهار نرخ تورم و کاهش نرخ برابری ارز ملی ندارد. او دوشنبه شب پس از جلسه دولت این کشور از «توطئه» علیه کشورش سخن گفت و تاکید کرد که در برابر فشار کسانی که به دنبال افزایش نرخ بهره هستند «مقاومت» خواهد کرد.  بسیاری از اقتصاددانان کاهش نرخ بهره را بی‌احتیاطی خواندند.

در کنار اقتصاددانان، سیاستمداران هم به میدان آمده‌اند و کوس مخالفت با اردوغان سر داده‌اند. در همین راستا، برخی سیاستمداران مخالف اردوغان خواستار برگزاری انتخابات «فوری» و نه «زودهنگام» شده‌اند. کمال قلیچداراوغلو (رهبر حزب مردم جمهوری‌خواه) و احمد داوود اوغلو (وزیر خارجه و نخست‌وزیر سابق و پایه‌گذار استراتژی «تنش صفر با همسایگان» به دنبال افت شدید ارزش واحد پول ترکیه خواستار برپایی هر چه سریع تر انتخاباتی فوری در این کشور شدند. این در حالی است که اردوغان ضمن مخالفت با این درخواست اعلام کرد انتخابات در ژوئن ۲۰۲۳ برگزار خواهد شد.

«اجی توکسابای» و «تووان گومروکچو» هم در گزارش سه‌شنبه ۲۳ نوامبر (۲ آذرماه) در رویترز نوشتند، ترکیه‌ای‌های خشمگین که از وضع اقتصادی فعلی دچار سرگردانی شده‌اند در کنار احزاب مخالف بر این باورند که ترکیه در حال از سر گذراندن «سیاه‌ترین فاجعه» در تاریخ معاصر خود است. سقوط ارزش لیر موجب افزایش قیمت‌ها شده است. به نوشته این گزارشگران، سقوط ارزش پول ملی ترکیه باعث شده بسیاری از شهروندان معمولی ترکیه همه چیز از برنامه‌ریزی برای تعطیلات گرفته تا خرید رفتن‌های هفتگی را مورد تجدیدنظر قرار دهند. کمال قلیچداراوغلو می‌گوید: «در تاریخ ترکیه هیچ گاه چنین فاجعه‌ای وجود نداشته است.» او مقصر اصلی سقوط ارزش لیر را اردوغان می‌داند که از سال ۲۰۰۳ رهبری کشور را در دست دارد. او خطاب به رئیس‌جمهور ترکیه گفت: «در این مرحله، تو یک مشکل اساسی امنیت ملی برای جمهوری ترکیه هستی.»

مغازه‌داران و فروشندگان در بازار مرکزی آنکارا می‌گویند، نمی‌توانند از نرخ لیر چشم بر دارند. سال گذشته نرخ برابری لیر به دلار حدود ۸ بود اما روز سه‌شنبه به ۴۵/ ۱۳ رسید. یک جوان ۲۸ ساله که در یک آژانس مسافرتی کار می‌کرد گفت: «بدون دنبال کردن دلار نمی‌توانم کار کنم.» او می‌گوید: «روزی نیست که فکر نکنم. روزی ۱۰۰ بار برای خرید چیزی فکر می‌کنم. حتی برای خرید دستمال توالت هم باید به بودجه‌ام فکر کنم.» به نوشته «توکسابای- گومروکچو»، داوود اوغلو نیز اقدامات اقتصادی اردوغان را «خیانت و نه غفلت» نامید. این گزارشگران همچنین با اشاره به فضای مجازی و هشتگ‌هایی که ساخته شد افزودند بسیاری از ترکیه‌ای ‌ها نه تنها در خیابان فریاد اعتراض سر دادند بلکه در فضای مجازی هم با ساختن هشتگ «ما داریم غرق می‌شویم»، «دولت، استعفا» و «آه در بساط نداریم» به سیاست‌های اقتصادی اردوغان واکنش نشان دادند.

در شهر دیاربکر، مغازه‌داران در اقدامی نمادین دلارهای تقلبی را آتش زده و می‌گفتند: «نمی توانیم بخوابیم. آینده‌ای متصور نیستیم.» تعدادی از کسانی که گزارشگران رویترز با آنها مصاحبه کرده‌اند گفتند به محض دریافت حقوق، آن را به ارزهای معتبر خارجی تبدیل کردند. «امیر خان متین»، وکیل ۲۸ ساله، می‌گوید: «وقتی حقوقم را دریافت کردم بلافاصله آن را به ارز خارجی تغییر دادم تا دارایی‌ام محفوظ بماند.» بسیاری دیگر هم در همین وضعیت هستند. «هالوک»، ۳۶ ساله که تدوین‌کننده فیلم است، می‌گوید: «حقوقش ۶ تا ۸ ماه یک بار پرداخت می‌شود. بنابراین، قراردادم در ماه گذشته کمتر از ۲۰‌درصد ارزش داشت.»

الجزیره نیز در گزارش ۲۳ نوامبر نوشت، بسیاری از اقتصاددانان بر این باورند که ترکیه با «بحرانی بزرگ» دست به گریبان است. بر اساس این گزارش، اردوغان ظرف ۲ سال گذشته، سه رئیس بانک مرکزی را عوض کرده است. دویچه وله هم در گزارشی در همان تاریخ نوشت، عملکرد اقتصادی ترکیه در میان بازارهای نوظهور در سال‌جاری در زمره «بدترین‌ها» بوده است. این گزارش به نقل از اقتصاددانان تقصیر را به گردن اردوغان می‌اندازد که فشارهای سیاسی بر بانک مرکزی اعمال می‌کند. این گزارش می‌افزاید، این شهروندان معمولی هستند که بیشترین خسارت را از تورم متحمل می‌شوند و همین می‌تواند اسباب نگرانی و به هم ریختن جامعه شود. «سمیح تومن»، رئیس قبلی بانک مرکزی ترکیه، که ماه گذشته از سوی اردوغان کنار گذاشته شد در توییتی اعلام کرد: «این تجربه غیرمنطقی که هیچ شانس موفقیتی ندارد باید به سرعت کنار گذاشته شود و ما باید به سیاست‌های معقول بازگردیم که مدافع ارزش لیر ترکیه و رفاه حال مردم است.» این گزارش می‌افزاید سیاست‌های اقتصادی ترکیه بیشتر متاثر از سیاست و مداخلات سیاسی و باورهای افراطی مرد قدرتمند این کشور یعنی اردوغان است.

انتهای پیام

منبع:ایسنا