مرمت گنبد شیخ لطف‌الله را متوقف کنید

مرتضی فرشته نژاد و فریماه هوشیار دو مرمتگر بناهای تاریخی، هوشنگ رسام و غلامرضا عنایتی دو هنرمند باسابقۀ کاشی‌کاری، به همراه چند تن از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان و همچنین عباس شیردل، رئیس اتحادیۀ صنایع‌دستی استان اصفهان، روز گذشته (چهارشنبه_نهم تیرماه) در دفتر این اتحادیه دور هم جمع شدند تا برای نجات مسجد شیخ لطف‌الله که مرمت گنبد آن به دست همان مرمتگر پیشین آغاز شده، چاره‌ای بیندیشند.

فریماه هوشیار، کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی در این نشست، با مروری بر اظهارات متناقضی که مسئولان میراث فرهنگی استان اصفهان طی دو سال گذشته دربارۀ مرمت این گنبد داشته‌اند، از اینکه هرگز به سؤالات منتقدان پاسخ شفاف و منطقی‌ای از سوی این اداره کل داده نشده اظهار تأسف کرد.

سپس، برنا موسوی، یکی از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان، خبر داد که طبق اعلام فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث جهانی نقش‌جهان، ناظر عالی فاز دوم مرمت گنبد شیخ لطف‌الله، عبدالله جبل عاملی است و بهشاد حسینی و محسن نکویی نیز دیگر ناظران این پروژه هستند.

در ادامه، مرتضی فرشته نژاد، مرمتگر باسابقۀ بناهای تاریخی استان اصفهان گفت: ناظر کسی نیست که با دوربین از دور به گنبد نگاه می‌کند؛ ناظر باید بر حسن انجام کار نظارت داشته باشد. قرار بود من از گنبد بازدید کنم، اما گفتند داربست نیست و نمی‌شود. بااین‌همه، حتی از دور هم پیداست که سربندهای گنبد مسجد شیخ لطف‌الله با هم نمی‌خواند و ترک‌ها فاصله پیدا کرده است.

وی، با شرح خطر بزرگ‌تری که کل مسجد شیخ لطف‌الله را تهدید می‌کند، ادامه داد: زمانی بازاریان گفتند ما می‌خواهیم در مسجد شیخ لطف‌الله نماز بخوانیم و چون برای بخش بالای مسجد بلیت‌فروشی انجام می‌شد، تصمیم گرفتند پایین را به شبستان تبدیل کنند، اما آیا شاه‌عباس یا استاد محمدرضای بنا نمی‌توانستند بعد از ساختن مسجد شیخ لطف‌الله پایین آن را هم کاشی کنند و شبستان بزنند؟ معلوم است که می‌توانستند اما نمی‌خواستند، چون مسجد شیخ لطف‌الله یک مسجد کوشکی بدون صحن است و رطوبت آن باید از طریق همین زیرزمین رد شود.

این استادکار باسابقۀ مرمت تصریح کرد: متأسفانه تمام ناکش‌هایی که در این قسمت وجود داشت، کور کردند و دیوار کشیدند و از آن زمان مسجد شیخ لطف‌الله مثل آدمی شده که دم دهان و بینی او را گرفته‌اند؛ معلوم است که عن‌قریب خفه می‌شود و می‌میرد؛ معلوم است که سقف این بنای نفیس ریزش می‌کند.

وی افزود: از وقتی این حرکت اشتباه را انجام دادند مدام کاشی‌ها ترک می‌خورد و روی آن را می‌پوشانند. بخشی از این زیرزمین را هم به کافی‌شاپ تبدیل کرده‌اند و برای آن آب و فاضلاب کشیده‌اند. اگر عباس بهشتیان زنده بود و این چیزها را می‌دید از غصه خودش را می‌کشت.

فرشته نژاد خاطرنشان کرد: استاد محمدرضا معمار مسجد شیخ لطف‌الله از متخصصان رشته‌های مختلف مثل صوت‌شناس و کاشی‌کار و … استفاده کرده و چنین شاهکاری را ساخته است. چند صد سال قبل هر کس کار خودش را انجام می‌داده، اما متأسفانه امروز صوت‌شناسی در دانشکده‌های معماری هم تدریس نمی‌شود.

این مرمتگر بناهای تاریخی پیشنهاد داد که هر چه سریع‌تر «کنگرۀ نقد مرمت» با حضور استادکاران برجستۀ کشور برگزار شود و مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله توسط متخصصان مورد بررسی قرار بگیرد.

عباس شیردل، رئیس اتحادیه صنف صنایع‌دستی استان اصفهان نیز اظهار کرد:  وقتی به یکی از مسئولان در استانداری اصفهان شکایت بردیم که چرا مرمت گنبد شیخ لطف‌الله را با همان مرمتگر آغاز کرده‌اند، گفت بودجه‌ای که لحاظ شده نباید برمی‌گشت و ما هم گفتیم اگر بودجه برگردد، بهتر از این است که نگین فیروزۀ جهان اسلام خراب شود.

وی یادآور شد: اولین و مهم‌ترین درخواست ما این است که عایق‌بندی زیرزمین مسجد شیخ لطف‌الله را بردارند تا بنا به شکل اولیۀ خود بازگردد، سپس، یک گروه پژوهشی قدرتمند وضعیت تمام مسجد را بررسی کنند و با حضور متخصصان برای حفظ بنا چاره‌جویی شود.

اظهارات هوشنگ رسام، مرمتگر و کاشی‌کار باسابقه نیز در این نشست چنین بود: ما به خاطر عشق به تمدن و بناهای تاریخی دور هم جمع شده‌ایم و با کسی دشمنی نداریم. مسجد شیخ لطف‌الله موزه هنرهای کاشی‌کاری ایران است. ما نگران وضعیت این مسجد هستیم، چراکه کار آن به دست متخصص سپرده نشده است.

بعد از ایراد این سخنان، متن نامۀ سرگشاده‌ای که قرار است به دست مقام قضایی و نمایندگان اصفهان در مجلس شورای اسلامی برسد، توسط حاضرین امضا شد. در این نامه آمده بود:

«بر همگان روشن است که گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان یک اثر بی‌نظیر جهانی و متعلق به آحاد بشر بوده و ما به‌عنوان امانت‌دار، موظف به نگهداری آن هستیم. از سال ۱۳۹۸ که خبر دو رنگ شدن آن پس از مرمت تَرک اول، در رسانه‌های داخلی و خارجی منتشر شده، دلایل گوناگون در نقد روش مرمت غیراصولی آن مطرح گردیده است.

اکنون با تأسف و اندوه فراوان، به آگاهی می‌رسانیم که نه‌تنها آن نقدها راه به ‌جایی نبرده و برخلاف وعده‌های مدیریت میراث فرهنگی، اجازۀ بازدید از آسیب‌های گنبد به استادکارها و کارشناسان منتقد داده نشده، بلکه امروز در کمال تعجب شاهدیم، قرارداد ادامه مرمت گنبد با همان مجری قبل منعقدشده است؛ بدون آنکه ناظرین پروژه معرفی و مورد تأیید اساتید و کارشناسان قرار گرفته باشند. در چنین شرایطی، سؤال اینجاست که:

۱.مستندات مربوط به مرمت ترک اول (ازجمله طرح مطالعاتی و آسیب‌شناسی مشکلات گنبد، دستورالعمل مرمت، سوابق و ارزیابی مجری، گزارش‌های روزانه ناظر، صورت‌جلسه تأیید اساتید و …) کجاست؟ چراکه این موارد جزو بدیهی‌ترین ملزومات یک پروژه هستند.

۲. چرا قرارداد ادامه مرمت گنبد در سکوت خبری و بدون اطلاع‌رسانی، با همان مجری قبلی منعقدشده است و دلیل اصرار بر انجام مرمت توسط یک پیمانکار خاص چیست؟

۳.چرا مدیر پایگاه میراث جهانی نقش‌جهان به‌عنوان عامل اصلی انعقاد قرارداد، حاضر به ارائه هیچ توضیحی در مورد قرارداد جدید نیست؟

۴.چرا این بار هم مثل گذشته، بدون انجام مطالعات کامل، آزمایش‌ها و تهیه طرح مرمت با تأیید اساتید فن، اصرار به ادامه کار مرمت دارند؟

۵.چرا مستندات نحوۀ واگذاری پروژه به‌ویژه اسناد مالی آن منتشر نمی‌شود؟

۶. چرا اجازه بازدید از گنبد مسجد شیخ لطف‌الله به منتقدان داده نمی‌شود؛ درحالی‌که تعدادی از اساتید و کارشناسان که به‌واسطه برخی پروژه‌ها با اداره میراث فرهنگی ارتباط  دارند، بعضاً بیش از یک‌بار از گنبد بازدید کرده‌اند؟

باید قاطعانه هشدار دهیم که اگر فاز دوم پروژۀ مرمت مانند فاز اول با آن ایرادات فاحش انجام شود، ممکن است در آینده شاهد گسست و ریزش کاشی‌ها و مشکلات فراوان در تزیینات و سازۀ این گنبد یگانه باشیم که ترمیم و جبران آن نیاز به هزینه بسیار بالا دارد و عملاً تضییع دوباره بیت‌المال است.

ازاین‌رو از مسئولین، به‌ویژه مقامات قضایی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواهشمندیم تا زمان روشن شدن پاسخ این سؤالات و شفاف‌سازی تمام ابعاد این پروژه، به‌ویژه مبادلات مالی آن، از ادامۀ کار مرمت جلوگیری کرده و اجازه ندهند این میراث ارزشمند جهانی، با یک مرمت غلط برای همیشه آسیب ببیند و آبروی این استان و کشور بیش‌ازپیش خدشه‌دار شود.»

منبع:ایسنا