عالمی که از تحصیل فراری بود!

حجت الاسلام و المسلمین دکتر مودب، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم در نشستی که امروز با موضوع نگرش علامه طباطبایی به روایات تفسیری برگزار شد، بیان کرد: در دوران طلبگی و در آغاز زندگی خاطره‌ای که از علامه در ذهن دارم را هیچ‌گاه فراموش نمی‌کنم؛ ما برای دیدن ایشان رفته‌بودیم و ایشان شخصاً از ما پذیرایی کردند و همین امر نشان‌دهنده اهتمام ویژه این عالم برجسته به مهمان و مهمان‌داری است.

وی ادامه داد: امروز با مشاهده کتب تفسیر المیزان هر خواننده‌ای متوجه می‌شود که ایشان انسان بسیار بزرگی بوده و این تفسیر گران‌قدر را از خود به یادگار گذاشت که امروز شاهد استفاده از آن در اغلب رساله‌های دکتری هستیم.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مودب بیان کرد: تفسیر المیزان افتخار بزرگی برای روزگار ما در کلیه ابعاد ازجمله بعد کلامی، اخلاقی و اجتماعی به شمار می‌رود.

وی با اشاره به‌اکراه علامه طباطبایی در راستای ادامه تحصیل در آغاز دوران تحصیل، ادامه داد: انسان گاهی در زندگی با اکراه اقداماتی را انجام می‌دهد که در آینده به خیر بودن آن پی می‌برد مانند ادامه تحصیل علامه با اکراه در ابتدای سال‌های تحصیل که به نقل از خود ایشان پس از ۴ سال صبر در این راه عنایت خداوندی دامن‌گیر ایشان شده و در خود نوعی شیفتگی و بی‌تابی نسبت به تحصیل احساس کرده است.

وی اظهار کرد: علامه می‌فرمودند من در این راه هرگز احساس خستگی نکرده و با فراموشی زشت و زیبای جهان، برچیدن بساط معاشرت با غیر از اهل علم و قناعت درخور و خواب و لوازم ضروری زندگی شب را تا طلوع آفتاب به مطالعه می‌گذراندم.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مودب با اشاره به دو نکته در آیه ۸ سوره مبارکه اسرا عنوان کرد: قرآن سفره گسترده‌ای پر از نعمت و شفا است و کسی که قرآن را می‌خواند باید به دنبال این شفا و برکات باشد اما انسان‌های ظالم از شفای قرآن بهره‌ای نبرده و کسی از این سفره پرنعمت بهره‌مند می‌شود که نگاه مطالبه‌گرانه، خیرخواهانه، ژرف و مثبت‌اندیش داشته‌باشد.

وی در تفسیر این آیه شریفه تصریح کرد: در این آیه هم تعبیر شفا و هم تعبیر رحمت آمده اما بسیاری از مفسرین معتقدند که این دو مرحله یکسان نبوده و شفا مرحله پاک‌سازی انسان و رحمت مقام بهره‌مندی از نعمت‌ها است.

رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم جمله گوهربار مرحوم طبرسی در مورد تبرک جستن انسان از قرآن کریم را مورد تأکید قرارداد و افزود: در جلد ۵ و ۱۰ المیزان توسط علامه نوشته‌شده که من این روایت را کامل تفسیر می‌کنم و درگذشته نیز به‌صورت مکرر آن را ذکر کردم؛ همین امر خود بر استناد تمسک جستن علامه از روایات و احادیث پیامبر و ائمه در تفسیر قرآن اشاره دارد.

اخلاق و عرفان علامه مانند علم ایشان برجسته بود

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر دیاری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه قم، اظهار کرد: این امر که علامه طباطبایی برای تفسیر المیزان و البیان چه میزان به روایات تفصیلی و سایر منابع استناد داشتند و به‌عنوان منبع از آن استفاده کردند، جنبه آماری دارد.

وی اضافه کرد: عنوان تفسیر البیان قرآن و احادیث است اما انتقاداتی در مسیر بیان تفاسیر و تاریخ تفسیر وارد شده که علاقمندان در این زمینه به دلیل کمبود وقت و تحلیل کلیه ابعاد می‌توانند برخی از این موارد را که به صورت کتاب و مقالات متعدد در حوزه علوم و قرآن و تفسیر احادیث دسته بندی شده را مطالعه کنند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین دیاری با اشاره به کتاب علامه طباطبایی به تحقیق دکتر شادی نفیسی و اقدامات انجام شده بر اساس بررسی تفسیر المیزان، ادامه داد: مرحوم استاد احمدی از شاگردان برجسته علامه بودند که هنگام سخن گفتن از علامه پیش از مطرح کردن جنبه‌های علمی ایشان، از اخلاق و عرفان این عالم برجسته صحبت می‌کردند و از وی به عنوان طلیعه‌دار دانش تفسیر و احیاگر تفسیر رسمی در حوزه علمیه یاد می‌کردند.

وی افزود: اصل نیازمندی و تفسیر نیز موردبحث است، اما آیا این تفسیر از درون خود قرآن استفاده می‌شود و آیه‌ای با کمک آیات دیگر باید تفسیر شود؟ مرحوم طباطبایی در مورد اینکه دلالت قران در مورد خودش کافی است، می‌گوید راه برای فهمیدن قرآن باز است و تفسیر قرآن کریم را می‌توان از طریق خود آیات نیز متوجه شد.

استاد دانشگاه قم گفت: نارسایی و کاستی‌هایی در روش‌های دیگر وجود دارد که مباحث آن قابل فهم نیست پس چطور می‌توان تصور کرد کتاب قرآن که به عنوان راهبرد و نور نازل شده به راهنمای دیگر نیاز دارد؟ امیدواریم خداوند به ما توفیق بدهد تا بتوانیم از این نعمات بهره کافی را ببریم؛ اگر یک تفسیر مانند خورشید بدرخشد باید برای کلیه اقدامات خود از این تفاسیر در زندگی شخصی بهره ببریم.

معنای استقلال قرآن، انحصار نیست و ما باید کتاب را در کنار معلم یاد بگیریم

در ادامه حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر رحمان ستایش، مدیر گروه قرآن و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه قم، بابیان اینکه مبانی، اصول و قواعد باید به وسیله روش‌های سازمان یافته و عمل شده باشد و در گذشته این‌گونه نبود، عنوان کرد: مرحوم فیض کاشانی در مقدمه تفسیر الصافی در ابتدا نقد تفسیر روایی را نوشته و کتاب‌هایی را که به عنوان تفسیر نوشته‌شده نقد می‌کند؛ پس مطالب هنگام ارائه شدن باید مورد نقد و بررسی قرار گیرد.

وی با یبان اینکه ما نمی‌گوییم به جهت اجتهادی درست یا نادرست است، اما بسیاری از صحبت در این خصوص فهمیده نشده است، خاطرنشان کرد: بسیاری از موارد نوشته‌شده توسط علامه در سرفصل‌هایی نظیر بنیان استقلال قرآن در بیان، عدم حجیت اصولی خبر واحد در تفسیر قابل درک است.

استاد دانشگاه قم با اشاره به اینکه ما باید در مسائل استقلال و تعلیم بسیاری از اقدامات را انجام دهیم، عنوان کرد: هنگام مراجعه به المیزان در فهم مقام علامه دو مسئله دچار تناقض می‌شود که اگر کسی استقلال قرآن به قرآن را قبول کند پس اهل‌بیت کنار می‌روند؟ استقلال قرآن در بیان است و استقلال در کل نیست.

وی گفت: قرآن عربی مبین یعنی عربی روشن است که به وسیله آن با مشرکان و کفار به صورت واضح و روشن صحبت شده، بنابراین این‌طور نیست که بگوییم این معنا را به ما نمی‌رساند مگر زمانی که پیامبر یا صحابی بگویند زیرا قرآن به خودی خود استقلال داشته و معنا را به خوبی و واضح به مخاطب می‌رساند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رحمان ستایش افزود: بر اساس حدیث ثقلین دو چیز یعنی کتاب قرآن و اهل‌بیت (ع) به یکدیگر متصل شده‌اند، پس می‌توان گفت که از این حدیث استقلال در بیان برداشت می‌شود نه انحصار در بیان و قرآن گنگ نیست و به تنهایی برای گفتن حرف‌هایی دارد.

ستایش در پایان با اشاره به اینکه معنای استقلال، انحصار نیست و ما باید کتاب را در کنار معلم یاد بگیریم گفت: علامه می‌گویند اگر سنت واقعی پیامبر (ص) و ائمه (ع) را برای تفسیر قرآن در دست داشته باشیم می‌توانیم از احادیث استفاده کنیم، پس سنت به ما یاد می‌دهد که ظاهر را چگونه بفهمیم؛ خود علامه تعبیری دارد که مفسر غیر از تفسیر باید روایات را بخواند و با استفاده از ابزار قرآن آن را تفسیر کند و اهل‌بیت (ع) در این بین نقش تعلیم انسان را بر عهده‌دارند.

منبع: ایسنا