بازسازی مراسم خاکسپاری مصدق در احمدآباد

تصویری از آن روز تاریخی باقی نمانده و یا تا کنون منتشر نشده است. آزاده اخلاقی (عکاس معاصر) در عکس منتشر شده‌ای، تلاش کرده براساس گزارش‌های تاریخی، صحنه خاک سپاری دکتر مصدق در روستای احمدآباد را بازسازی کند. در این عکس، روحانی سیدی حضور دارد که کمتر درباره او سخن گفته شده است.

دکتر حسین عسکری نویسنده و البرزپژوه در یادداشتی برای ایسنا، نوشت:

آیت الله سید رضا موسوی فرید مشهور به آیت الله سید رضا زنجانی (متولد ۱۲۸۲ – درگذشت ۱۳۶۲) از روحانیون مخالف حکومت پهلوی و طرفدار نهضت ملی ایران بود. او پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ چهار بار بازداشت و زندانی شد و مدتی هم در تبعید بود. آیت‌الله زنجانی با مصدق – که در احمدآباد تبعید بود – در ارتباط بود و گهگاه برای او خوراکی و تنقلات می فرستاد. پس از درگذشت مصدق، آیت الله زنجانی بر پیکر او نماز خواند و به کمک دکتر یدالله سحابی و  جمعی از اهالی احمدآباد او را به خاک سپرد.

آیت الله زنجانی در این باره می گوید: «به من اطلاع دادند که حال دکتر مصدق وخیم است، قصد کردم که از آن مرحوم عیادت کنم. البته گمان نمی کردم که این آخرین دیدار باشد. گفتند اجازه نمی دهند. گفتم اشکالی ندارد می رویم اگر اجازه ندادند برمی‌گردیم. با عجله به بیمارستان رفتیم. آن مرحوم در حالتی نبود که با من حرف بزند یا کسی را بشناسد. پزشکان امیدی نداشتند و به ناچار صحبت از کفن و دفن و مدفن او به میان آمد. من پیشنهاد کردم، اگر اتفاقی افتاد، جنازه را در بیمارستان غسل بدهیم و بی سر و صدا، شبانه در سر قبر آقا که مقبره امام جمعه اسبق تهران است، به خاک بسپاریم. این پیشنهاد دو علت داشت: یکی آنکه مرحوم مصدق با خاندان امامی خویشاوند بود و از جهت دفن، اشکالی پیش نمی‌آمد. دیگر اینکه سر قبر آقا وسط شهر بود و من می‌خواستم قبر دکتر مصدق در میان مردم باشد. بعد دکتر غلامحسین مصدق وصیت نامه را آورد و خواندیم، معلوم شد طبق وصیت، باید جنازه آن مرحوم در ابن بابویه در مزار شهدای سی تیر به خاک سپرده شود. البته اطلاع دارید که اجازه ندادند و رژیم شاه، حتی از مرده هم وحشت داشتند! بدین ترتیب در همان احمدآباد که تبعیدگاه او بود جنازه به خاک سپرده شد. در مراسم تشییع جنازه و مراسم خاکسپاری حدود چهل پنجاه نفر بودند که بیشتر آنها خویشان و منسوبان آن مرحوم بودند از جمله دکتر [هدایت الله] متین دفتری. عده ای هم از دوستان و یاران و همرزمان دکتر مصدق حضور داشتند. مثلاً تا آنجا که به خاطر دارم مرحوم [سید باقر] کاظمی، مهندس [کاظم] حسیبی و دکتر [یدالله] سحابی بودند و همین دکتر سحابی دست ها را بالا زده بود و خاک می ریخت. مهندس [مهدی] بازرگان در آن تاریخ زندانی و گرفتار بودند.»

مجموعه نامه نگاری‌هایی بین آیت الله زنجانی و مصدق وجود دارد که تعدادی از آنها را حسین شاه حسینی به دست مصدق رسانده است. او در این باره می گوید: «نامه های [آیت الله] زنجانی به وسیله خود من به دست مصدق می رسید. در پیام تسلیتی که مرحوم آیت الله حاج سید رضا زنجانی پس از شهید شدن دکتر [سید حسین] فاطمی برای دکتر مصدق فرستادند… این نامه را به من دادند تا خدمت آقای دکتر مصدق ببرم. من به عنوان شخصی که جزو زارعین… دهات اطراف احمدآباد وانمود می‌شد، به آنجا رفتم و این نامه را به شادروان دکتر مصدق رساندم. طبق قرار قبلی که مرحوم حاج سید رضا زنجانی با شادروان مهندس احمد مصدق [فرزند دکتر مصدق] می گذاشت، من نامه را در باغ انگوری که در جنوب قلعه احمدآباد بود و دکتر مصدق برای قدم زدن به آنجا تشریف می آورند به ایشان می دادم. تا فردا صبح در دِه بعدی ساکن بودم و مجدداً می آمدم و پاسخ را می گرفتم.»

منبع:ایسنا